Menu główne:
Poprawność językowa dzieci wstępujących do szkoły stanowi jeden z istotnych warunków ich powodzenia w nauce. Dziecko w tym momencie powinno już umieć jasno formułować swoje myśli, a zdania powinny być budowane zgodnie z zasadami gramatyki. Poprawna pod względem artykulacyjnym mowa powinna charakteryzować się właściwie realizowanymi elementami prozodycznymi, czyli akcentem, melodia i rytmem. Decydują one o płynności wypowiedzi i dobrym jej rozumieniu przez otoczeniem.
Mowa dziecka może osiągnąć stan koniecznej poprawności dzięki obcowaniu z prawidłową mową dorosłych. Stąd tak ważne jest, aby nauczyciele charakteryzowali się doskonałą dykcją i poprawnością artykulacyjną, by mogli stanowić wzór do naśladowania.
PRAWIDŁOWY ROZWÓJ MOWY DZIECKA A JEGO WIEK
W końcu okresu przedszkolnego, a więc jak dotąd na przełomie 6 i 7 roku życia, rozwój mowy powinien być ukończony. Dziecko wstępujące do szkoły powinno nie tylko prawidłowo wypowiadać wszystkie głoski, ale również dobrze różnicować je i identyfikować w wyrazach. Umiejętności te są podstawą opanowania trudnej sztuki analizy i syntezy dźwiękowej, a co za tym idzie poprawnego pisania i czytania. Małe dzieci łatwiej przezwyciężają złe nawyki wymawianiowe ze względu na to, że nie zdołają się one ugruntować w trakcie krótkiego czasu. Często u przedszkolaka nie jest łatwo wywołać prawidłowej artykulacji zaburzonych głosek, ale jeśli się już to powiedzie, to w stosunkowo krótkim czasie można doprowadzić do ich utrwalenia. Dzieci starsze i osoby dorosłe z dużo większym trudem korygują wady wymowy. Znacznie łatwiej jest u nich wywołać głoski, ale dłużej trwa ich utrwalanie w mowie. O ile w trakcie nauki szkolnej ćwiczenia logopedyczne maja z natury rzeczy formę zbliżona do lekcyjnej, zwykle odbywają się podczas zajęć indywidualnych, o tyle w okresie przedszkolnym mogą być z powodzeniem prowadzone również w formie zabawy, w trakcie zajęć grupowych. Rozpoczęcie pracy nad wyrównywaniem opóźnień w rozwoju mowy dopiero w okresie szkolnym daje słabsze efekty i powoduje duże trudności w nauce, bowiem poza wywołaniem głosek, konieczna jest bardzo intensywna praca nad ich różnicowaniem i identyfikowaniem. Wszystko to wówczas dokonywać się musi w momencie, kiedy jednocześnie dzieci uczą się analizować i różnicować dźwięki w związku z nabywaniem umiejętności czytania i pisania.
Dzieci przedszkolne w przeciwieństwie do 7-8 latków, nie słyszą wad wymowy swoich rówieśników. W związku z tym nie przedrzeźniają ich i nie drwią z wad kolegów. Ma to ogromne znaczenie nie tylko w przypadkach zaburzeń artykulacyjnych, ale przede wszystkim w przypadkach niepłynności mowy i w jąkaniu.
NIEPRAWIDŁOWOŚCI W WYMOWIE I ICH WPŁYW NA SZKOLNE OSIĄGNIĘCIA
Trzeba koniecznie podkreślić, że jak najszybsze zlikwidowanie wad wymowy daje duże prawdopodobieństwo, że nie znają one odbicia w pisaniu i czytaniu. Mowa bezdźwięczna jest jedynym z tych zaburzeń, które maja ogromny wpływ na błędy w pisaniu. Jeśli do końca 5 roku życia uda się ją usunąć, nie pozostawia większych śladów w piśmie dziecka. Jeśli jednak utrzyma się w mowie dłużej, to daje w efekcie dysortografię. Trudności w pisaniu u dzieci, które w dzieciństwie miały kłopoty z udźwięcznianiem głosek, mogą się utrzymywać w piśmie bardzo długo, a nawet pozostawić ślady w okresie ponadgimnazjalnym. W tym miejscu zwrócę uwagę na te, które mogą w znacznym stopniu utrudniać osiągnięcie powodzenia w nauce szkolnej. To, co końca 6-go roku życia zwykliśmy nazywać opóźnieniem rozwoju mowy, substytucjami, po ukończeniu 7 lat staje się wadą wymowy – dyslalią.
WPŁYW PERCEPCJI SŁUCHOWEJ NA PISANIE
Dzieci zwykle piszą tak, jak mówią, a wskutek zbyt późno podjętych ćwiczeń dochodzą jedynie do takiego stanu, że wiedzą o różniących się od siebie głoskach, potrafią je wypowiadać, wiedzą jak wyglądają odpowiadające tym głoskom litery, ale nie potrafią doprowadzić do prawidłowej ich dystrybucji w mowie i piśmie. Ćwiczenia logopedyczne w przypadku zastępowania jednych głosek innymi, prawidłowo realizowanymi (paralalia) trzeba koniecznie poprzedzić ćwiczeniami percepcji słuchowej, a więc ćwiczeniami słuchu fonemowego. Zanim dziecko rozpocznie ćwiczenia w zakresie umiejętności analizy i syntezy dźwiękowej (jej pełnię osiąga na przełomie 6 i 7 roku życia), powinno mieć ukończony proces rozwoju mowy. Powinno również mieć wykształcony słuch fonemowy. Warto uzmysłowić sobie, że my dorośli w mniejszym stopniu, ale dzieci w stopniu bardzo dużym wykonują ruchy narządami artykulacyjnymi w trakcie pisania (tak jak i w trakcie tzw. cichego czytania). Im później rozpoczynamy terapię logopedyczną, mimo iż łatwiej wywołuje się nowe artykulacje, tym większe mamy trudności z ich utrwalaniem. Należy pamiętać, że istnieje taka granica wieku (około 9 lat), w której wytwarza się tzw. Postawa artykulacyjna, powyżej niej bardzo trudno jest przezwyciężać utrwalone nawyki wymawianiowe.
INNE PRZYCZYNY NIEPRAWIDŁOWOŚCI W WYMOWIE
Inną grupę stanowią zaburzenia artykulacyjne, które polegają na zniekształceniu głosek. Określa się je mianem dyslalii właściwych. Przyczyny tych zaburzeń są różnorodne, ale najczęściej uwarunkowanie ich leży w nieprawidłowej budowie i funkcjonowaniu narządów mowy. Czasem są wynikiem naśladowania niewłaściwych wzorców artykulacyjnych z otoczenia. Często spotykane przyczyny zaburzeń artykulacyjnych to wady zgryzu. Część nich spowodowana jest zwrotnie, właśnie wadą wymowy, np. seplenieniem międzyzębowym, które z kolei bywa wynikiem przerostu tzw. 3-go migdałka albo nieprawidłowego nawyku połykania. Język wypychany przez przerośnięty migdałek doprowadza do silnego naciskania na zęby i wypychania ich do przodu. To samo odnosi się do nieprawidłowego połykania, kiedy język zamiast opierać się o górne dziąsła wsuwa się silnie między siekacze i również wypycha je do przodu. Część dzieci w pewnym momencie zauważa odmienność swojej wymowy i usiłuje uzyskać nową, poprawna artykulację. Świadczy to o dość dobrze rozwiniętej umiejętności różnicowania słuchowego dźwięków mowy. Brak specjalistycznej pomocy w takim momencie może doprowadzić do pojawienia się niewłaściwych nawyków artykulacyjnych.